อาหารพื้นบ้านพี่น้องชาวอีสานเรามีมากมายหล๊ายอย่างเลยคุณขา ยิ่งธรรมชาติอุดมสมบูรณ์ยิ่งมีให้จับเยอะ ทั้งกบ เขียด กระปอม และอีกสารพัด แต่วันนี้เราจะพามาดู แย้ กันค่ะ เพราะมีโรงเรียนหนึ่งในจังหวัด มหาสารคาม เขาปลูกฝังให้เด็ก ๆ ในโรงเรียนเลือกที่จะอนุรักษ์เลี้ยงเจ้าแย้กันแบบธรรมชาติค่ะ
เรื่องราวนี้เป็นของโรงเรียน บ้านห้วยทราย ต.โนนราษี อ.บรบือ จ.มหาสารคาม ทางโรงเรียนได้นัดให้นักเรียนทั้งหมด ที่เป็นเด็กในหมู่บ้านมาช่วยกันเอาแย้ มาปล่อยในโรงเรียนเพื่อเป็นแหล่งการเรียนรู้เกี่ยวกับธรรมชาติวงจรชีวิตของแย้ เพราะแย้เป็นสัตว์ที่ชาวบ้านจะออกล่ามาทำเป็นอาหารกันเป็นจำนวนมาก ทางโรงเรียนเกรงว่าในอนาคตข้างหน้าต่อไปแย้อาจจะสูญพันธุ์ไปไม่มีให้คนรุ่นหลังได้รู้จัก ก็เลยถือโอกาสนำพื้นที่ในโรงเรียนมาใช้เป็นประโยชน์เสียเลย จัดเป็น เป็นเขตอนุรักษ์พันธุ์แย้ไปเลยจ้า
ทำให้พื้นที่ของโรงเรียนบ้านห้วยทรายเราเป็นบ้านที่ปลอดภัยของเจ้าแย้ เพราะทุกคนทั้งในโรงเรียนและชุมชนมีการรับรู้ร่วมกันว่าในพื้นที่โรงเรียนเราเป็นเขตอนุรักษ์แย้ อย่าหาทำมาจับเด้อจะโดนมิใช่น้อยซึ่งน้อง ๆ หนู ๆ เด็กนักเรียนที่นี่ก็ให้ความร่วมมืออย่างดี พร้อมทั้งยังสนุกกับการเรียนรู้เรื่องราวชีวิตของแย้ว่าไม่ได้มีดีที่กินอร่อยอย่างเดียว แย้ยังมีประโยชน์ต่อระบบนิเวศทางธรรมชาติอีกด้วย
นายบุญทัน อาสี ผอ.โรงเรียนบ้านห้วยทราย กล่าวว่า โรงเรียนบ้านห้วยทรายมีนักเรียนตั้งแต่ชั้นอนุบาลจนถึงชั้นประถามศึกษาปีที่ 6 มีนักเรียนทั้งสิ้นจำนวน 75 คน ตนเองพบเห็นว่าปัจจุบันชาวบ้านไล่จับแย้ตามธรรมชาติมาเป็นอาหารเป็นจำนวนมากอย่างนำมาทำลาบ ปิ้ง ทำให้ประชากรแย้เริ่มลดน้อยถอยลงไปเรื่อย ๆ จึงมีแนวคิดที่อยากจะอนุรักษ์แย้ไว้จึงได้จัดทำโครงการนี้ขึ้น โดยแนวคิดว่าอยากระดมเพื่อสร้างจิตสำนึกให้เด็กนักเรียนมีแนวคิดร่วมกันว่าสมควร ที่จะอนุรักษ์แย้ให้ชนรุ่นหลังได้ศึกษาเรียนรู้ และเป้าหมายที่มุ่งหวังสุดท้ายก็คือ หวังว่าประชากรแย้จะมากขึ้น จึงได้ให้เด็กนักเรียนในโรงเรียนไปหาจับแย้จากท้องทุ่งนา แล้วนำมาปล่อย ครั้งแรกเมื่อช่วงต้นเดือนเมษายนได้มาประมาณ 70 ตัว และในครั้งนี้ได้อีกประมาณ 80 ตัว ซึ่งหากเปิดภาคเรียนหน้าก็จะให้เด็กนักเรียนสำรวจประชากรแย้ ภายในโรงเรียน หลังจากที่เราปล่อยไปแล้ว 2 ครั้ง ว่าประชากรแย้ว่ามันจะลดน้อยลงหรือว่าจะเพิ่มขึ้น
ธรรมชาติการใช้ชีวิตของแย้นั้น ปกติจะเปิดรู ปิดรูเอง โดยเปิดรูในช่วงเช้าเพื่อออกหากิน ออกมาเล่นแดด และปิดรูในช่วงเย็นเพื่อเข้านอน แย้มีช่วงจำศีลหรือที่ชาวบ้านที่นี่เรียกว่า จำพรรษา โดยแย้จะปิดรูไปกบดานอยู่ใต้ดินไม่ออกมาให้คนเห็นในช่วงหน้าฝนตั้งแต่กลางเดือนมิถุนายนเป็นต้นไป หลังจากนั้นตัวผู้จะออกจากรูมาหากินอีกทีในเดือนพฤศจิกายน ส่วนตัวเมียจะโผล่ออกมาช้ากว่าในเดือนถัดไปคือเดือนธันวาคม
